Het probleem met vrijheid is dat je wanneer daadwerkelijk naar de uitgebreidste definitie van het woord vrij wilt zijn, vrij wilt leven, je er eindeloos lang moeite voor moet doen eindeloos lang voor moet vechten. Net zolang totdat je net als Remi* of Robinson Crusoë* alleen op de wereld bent. De anderen bent kwijt geraakt. Of de enige bewoner van een door iedereen verlaten eiland bent. Al is geen mens een eiland.* Ondanks dat het er soms wel op lijkt in hoe het denken van een mens het soms verliest van zijn verdriet. Vraagt juist verdriet om een vrije benadering. Een mate van onvoorspelbaarheid die je je speelsheid om om te gaan met de werkelijkheid teruggeeft. Maar zelfs in zijn verdriet in de ongezonde afstand die men tot hem neemt als zou ongeluk besmettelijk zijn kan niemand een mens de vrijheid ontzeggen om als mens gezien te worden.
Zie je wat je van jezelf denkt echter als een bestaan als solitair wezen is de zo bezongen vrijheid slechts van zeer korte duur. De beslissing in welke mate je vrij kunt of mag zijn als wilsuiting moet in mijn denken dus berusten op en begrepen worden door een diep besef van de werkelijkheid op basis van (mede)menselijkheid. Een begrijpen van je autonomie waar je de ander zonder meer bij nodig hebt. Het gebeuren om je heen de interactie met de ander die veelal de nodige hindernissen als struikelstenen op je levenspad legt, maar ondanks dat toch ook weer vaak het beste met je voor heeft. Waardoor de liefde tot de natuur van het andere en de ander vaak een mysterie blijft. Maar wel een mysterie dat met liefde verhaalt kan worden voor wie luisteren wil.
Dat ongeluk vaak ons deel is, is niet zo erg als het lijkt, want sommige vormen van dwang staan geluk niet in de weg, terwijl geluk geen absolute noodzaak noch de enige oorzaak voor vrijheid is. Alhoewel ongeluk de meeste mensen tot passiviteit dwingt die als een tijd van leegte wordt ervaren. Toch kan de meerderheid heel goed een leeg leven, leiden, zelf gedijen aan de kort gehouden teugels van een uit de macht en machtsmiddelen te verklaren dwang. Vormt dit dit passief ondergaan van onrecht geen excuus om het daar dan maar bij te laten. Want mensen zijn meer waard dan paarden. Zelfs als ze aan de teugels van de onderdrukking dezelfde rondjes in de tredmolen van de normalisatie lopen
Daarnaast is je vrij voelen nog wel iets anders dan het absolute begrip vrijheid nastreven. Vrijheid als abstractie heeft meer van doen met rechten of het ontbreken daarvan. In het gunstigste geval gebruik je je vergunde positieve vrijheid* om een beter zelf van jezelf te scheppen. Een beter mens te worden naar het beeld van jezelf dat belichaamd wordt in de ander. Zo als liefde belichaamd wordt in de lijfelijke nabijheid. Je zou daarmee kunnen beweren dat vrijheid een noodzakelijkheid is om jezelf te kunnen heropvoeden. Terwijl ik het met de schrijver Timothy Snyder*in zijn boek; over vrijheid, eens ben dat vrijheid zonder naastenliefde klinkt als een hol vat. Om met de woorden van de apostel Paulus in zijn brief aan de Korinthiërs te spreken. Dat vrijheid een bijna lijfelijk bewustzijn van de ander betekent. Het gegeven dat we maar al te vaak en te makkelijk de ander objectiveren tot ‘das ding an sich’ zonder daarmee een verbinding aan te gaan. Doordat we door deze objectivering ons daar de mogelijkheid toe ontzeggen. Deze bewustzijnsverruiming door de ander bij ons bewustzijn te betrekken vergt inderdaad een lang leer proces. Het boek mogen lezen is daarmee ook een leergeschenk van de schrijver aan de vrijheid van de geest.
Toch zie ik de vrijheid, als een redelijke manier om jezelf rijker op te voeden, daar zelden voor gebruikt worden. De vrijheid als een verbetering van de situatie voor allen. Ik zie politieke vrijheid vooral gebruikt worden om andere groepen aan de macht te brengen die vervolgens die vrijheid fors inperken om zelf aan de macht te blijven. In deze vorm is vrijheid dus vooral een casus belli, een oorlogsverklaring aan de ander of de tegenpartij. En het lijkt in tegenspraak met zichzelf, ook een belemmering van de eigen vrijheid doordat in een oorlogssituatie niemand volledig vrij daarvan kan zijn. Of ongedwongen van de vrijheid kan genieten. Wat het idee ondersteunt dat geen oorlog is gediend bij vrijblijvendheid als daarmee de vrijheid op het spel wordt gezet.
Economische vrijheid om zelf rijk te worden over de rug van anderen heen. Waar mateloosheid en een volledig ontbreken van regulering op de markt verkocht worden als de ultieme vrijheid om de toekomst om zeep te helpen. Sociale vrijheid om anderen buiten te sluiten, te misbruiken en te discrimineren. De macht tot onmacht is als conclusie van deze alinea als beste in staat de vrijheid om vrij te zijn* te deformeren en misvormen.
Het is jammer dat al deze mogelijkheden besloten liggen in wat de conservatie denken Berlin* negatieve vrijheid noemt. De situatie die ontstaat als men van dwang* verlost is. Negatieve vrijheid stelt dus in wezen geen grenzen aan misbruik van de vrijheid , waardoor ik liever over asociale vrijheid wil spreken. Daarnaast schets deze filosoof een beeld van positieve vrijheid als de vrijheid jezelf te ontplooien. Toch ook daarin bestaat nog steeds de mogelijkheid dat dit ten koste van de ander zijn vrijheid gaat. Wat me tot de uitspraak verleidt, wie de ander lief heeft, werkt met hem samen aan een beter toekomst voor beiden.
In deze tijd is er een nieuwe bedreiging voor de vrijheid bijgekomen. Over hoe deze zich zal verhouden tot de andere vormen van bedreiging van de vrijheid valt nu slechts te speculeren. Alhoewel als we kijken naar de ontwikkeling van de vrijheid op het internet de verslaving aan beeldschermen en onze mobiele telefoon de toename daarvan de afgelopen 20 jaar valt het ergste te vrezen. het er sterk oplijkt dat de consument alleen nog kan kiezen voor hedonisme om het valse gevoel te ondergaasn dat hij vrij is in wat hijn wil zonder dat hij nog durft te kiezen voor een leven zonder al die verslavingen die op een verradelijke manier aan de meest essentiele menselijke behoefte, zijn behoefte aan een wederkerig sociaal contact.
De nieuwe bedreiging De vrijheid om een gewoon alledaags mens te zijn. Bedreigd als we worden door waar vooral de mensen die er de voordelen voor zichzelf van inzien over juichen. Als de hoop voor de toekomst die ons zal bevrijden van alle problemen. Artificiële Intelligentie afgekort door A.I. Maar is deze veronderstelling ergens op gebaseerd anders dan op de zoveelste vlucht in het possitivisme van een steeds verdere onmenselijking van de wetenschap en haar voortbrengselen? Zeker A.I. is vele malen beter en sneller dan het menselijk brein instaat patronen op allerlei vlakken te ontdekken. Taalmodellen schrijven zonder te hoeven wikken en wegen binnen tien minuten hele boeken. Een taak waar ikzelf maanden voor nodig heb. Terwijl de taak voor mij als schrijver in wezen nooit af is, omdat mijn denken zich ontwikkelt. Andere paden Of A.I. daarmee ook de Nobelprijs voor de literatuur in de wacht zal slepen blijft afwachten. Allemaal prachtig en bijna te mooi om te horen en bij stil te staan, hoe A.I. in staat is het allereerste begin van ziekten als kanker op te sporen. Ons doorsnee antwoorden te geven op onze vragen. Wiskundige problemen moeiteloos oplost, mede omdat de axioma’s in de wiskunde niet berusten op variabele grootheden van verschillende orde. Wat lijkt voor behouden aan de liefde alleen.
Alleen bouwt de huidige A.I. geen nieuwe technieken om het menselijk lichaam beter te doorgronden. Zo kan A.I. ongetwijfeld meer sociale verbanden herkennen en de mogelijke cohesie daartussen. Meer bedreigingen op het vlak van terrorisme. Maar zet het voor nu vooral de sociale verhoudingen op scherp. En dan heb ik nog niet eens over de datahonger van deze kunstmatige intelligentie systemen. Een honger die gestild wordt door ons recht op privacy te ondergraven. Of privacy niet onder het begrip vrijheid valt. Privacy deelvan onze onvoorspelbaarheid uitmaakt. Het recht om dingen voor jezelf te houden. De vrijheid om niet ten behoeve van betere verkoopcijfers te worden uitgebuit. Gegeven het idee dat de toekomstige vrijheid er niet uit kan bestaan de lageropgeleiden nog verder in de modder en drek te drukken. Lageropgeleiden die voor een groot deel het slachtoffer zijn van de economische vraag naar goedkope arbeid. Hoe we deze klasse zich minder minderwaardiger kunnen laten voelen als nu al het geval is heeft de artificiële intelligentie door gebrek aan bewustzijn en een vals idee van de dingen begrijpen geen enkele notie van.
Zelf zou ik met deze ontwikkeling in dit geval willen spreken van Artificieel Inferiority. Een complex dat de vrije wil verlamt waarmee de vrijheid verdampt. En ik verwacht voor de nabije toekomst niet dat iedereen zich daar zonder discussie of tegenwerping bij neer zal leggen. En terecht! Want een mens is geen naaimachine al zit er wel vaak aan hem een steekje los. Is de vrijheid je eigen fouten te mogen maken en herstellen een leerschool voor de vrijheid.
Het is niet van de lucht, de media bazuinen het alom in het rond dat eerdaags A.I. systemen intelligenter zullen zijn dan de mens. Wat dit voor het zelfbeeld van de mens betekent vraagt echter niemand zich in de wereldvreemde Big Tech World af. Hoe dat moet voelen als je nu al niet mee kunt komen. Wordt afgedankt niet alleen van lichaam, maar nu ook nog van geest. De vrijheid om zelf na te denken hoe moeizaam soms ook moet inleveren. We willen alles als het even kan een tweede kans geven, hergebruiken toch geldt dit niet voor ons bevattingsvermogen of intelligentie zelf. We stellen wel in grote lijnen de archetypes van allerlei idealen op maar vergeten de randvoorwaarden. Dat zelfs de eenvoudigste mens ermee moiet kunnen werken.
Maar het is niet alleen het geloof in onszelf dat wordt aangetast. Terwijl de vraag blijft of de waarheid eruit bestaat het transcendente* te kunnen verklaren. Ook het geloof in God als een noodzakelijke immanentie* van onze vrije wil en ons wereldbeeld , de keuze te leven naar zijn woord. Dat voor mij mysterieuze geloof dat voor veel mensen de zin van hun bestaan uitmaakt. Waar ik me geen oordeel over aanmatig anders dan op basis van mijn onbegrip.
De oorzaak van de heilsverwachting van het nieuwe is volgens mij, de versplintering van het aandachtsveld waar veel wetenschappen last van hebben. Te denken dat het vinden van het ontbrekende stukje van de puzzel de hele puzzel zal oplossen. Terwijl het kennen van de oorzaak, het stellen van de juiste diagnose niet automatisch leidt tot genezing. Iets wat me met het ouder worden steeds duidelijker wordt,
we zouden meer doordrongen moeten zijn van het besef dat er nooit een eind komt aan alle problemen. Dat elke oplossing nieuwe problemen schept. Niet dat dit tot doemdenken hoeft te leide, omdat het denkvermogen van de mens gekoppeld aan en in wisselwerking met dat van de groep de grootste probleemoplosser aller tijden vormt. Wat niet gezegd kan worden van alle politieke systemen die de vrijheid dwangmatig onderdruk zetten. Want juist door trial-and-error kiezen we na veel vallen en weer opstaan toch het juiste pad. We hebben althans tot dusver onszelf overleeft als soort. Terwijl als je A.I. niet gebruikt waar het voor bedoeld is, dit een dictatoriale schennis betekent van de menselijke waardigheid en een onherstelbare inbreuk op de evolutie van de vrijheid.* Verklaart met als de stroom uitvalt je alleen nog maar stompzinnig met jezelf kunt spelen omdat je inderdaad als een zombie alleen in je eigen leeghoofdige schermloze wereld leeft.
Wat tot mijn slotconclusie leidt; dat vrijheid moet worden nagestreefd door het begrip vrijheid los te koppelen van zowel de eenzijdig verwijzing naar het absolute recht van het individu als ook naar nationale soevereiniteit . Anders gezegd dat een wereld hervormende vrijheid opbloeit in eenheid met de ander door niet de verschillen in vaardigheid tot voelen en denken te ontkennen, maar bij elkaar op te tellen, wat tot een vergroting van het menselijk bewustzijn leidt waar geen artificiële intelligentie aan tippen kan. Iedereen het geloof in zichzelf behouden kan. Ik tot slot wil pleiten voor een discussie, niet alleen over de technische mogelijkheden dien artifiele intelligentie biedt, maar vooral op welke impact deze ontwikkeling heeft op het functioneren van alle geledingen van de huidige maatschappij. Zonder dat ons een intelligent utopia als worst voor onze neus wordt gehouden. Als we toch iets moeten objectiveren is de kunstmatige intelligentie de eerrste gegadigde.
Ludo
* Hoofdpersoon in alleen op de wereld; jeugdroman van de Franse schrijver Hector Malot.
* Robinson Crusoe; fictieve hoofdpersoon uit de gelijknamige roman.
* No man is an Island; beginregel van het bekende gedicht van de Engelse schrijver; John Donne ( 1572-1661) . Het gedicht verkent de samenhang tussen menselijkheid en verlies.
* positieve vrijheid; onderscheid dat door de Britse filosoof; Isaiah Berlin.1909-1977 gemaakt wordt in zijn lezing ; Two Concepts of Liberty. uit 1958
* De vrijheid om vrij te zijn; lang essay over ons begrip vrijheid in het licht van twee revoluties van de hand van een van de grootste denkers van de twintigste eeuw , de Duits Amerikaanse politiek filosoof Hannah Arend.
*Timothy D. Snyder; Amerikaans hoogleraar en schrijver; hier wordt verwezen naar zijn boek; On Freedom.
* transcendentie; de werkelijkheid in gedachten kunnen overstijgen waardoor beperkingen in denken en gedachten in alle vrijheid kunnen worden opgeheven zolang men in die sfeer verkeert.
* immanentie; dat wat tot de structuur van iets behoort en deze niet overstijgt Het kan ook worden gezien als de vrijheid van het bewustzijn om binnen de eigen ervaring verlossing en genade te vinden. Waarbij deze genade een transcendente liefde tot de ander vormt.
*
