DE VRIJE GEDACHTE.
Hele bibliotheken zijn er vanaf de vroeg christelijke tijd volgeschreven over het begrip vrijheid, net als over de vrije wil. Een mogelijk verband daartussen, maar zo als bij elk begrip dat zowel refereert aan de redelijkheid, de ratio als aan het gevoel zijn de meningen sterk verdeeld. Lopen de emoties in de meningsvorming hoog op. De discussie beweegt zich rond vragen als; wat houdt vrijheid precies in? Is de vrijheid in de persoonlijke sfeer kwantitatief gelijk aan die in de openbare ruimte? Hoeveel vrijheid biedt een geloof in God? Zijn er grenzen aan de vrijheid en zo ja, welke? Wat betekent vrijheid voor het individu ten aanzien van zijn handelen? Is het individu ondanks zijn vrijheid, wat hij daarmee doet in bredere zin verantwoording schuldig aan de maatschappij waarin hij of zij leeft? Beperken normen en waarden de vrijheid of vormen ze daar integendeel juist de grondslag van? Enz. enz…
Een belangrijke bijdrage over het begrip vrijheid werd geleverd door de Britse conservatief-liberale denker Isaiah Berlin met het onderscheid tussen wat hij noemde positieve en negatieve vrijheid. Positieve vrijheid beschrijft de toestand als je meester bent over jezelf. Het recht op zelfbeschikking van het individu dat deze weet te verwezenlijken tijdens het overgrote deel van zijn leven. Negatieve vrijheid stelt dat je vrij bent van de dwang van andere mensen of het systeem. De machthebbers in het kort, waarbij ik alleen wil aantekenen dat de consumptie van deze negatieve vrijheid per levensfase verschilt.
Persoonlijk vertaal ik deze begrippen liever met actieve en passieve vrijheid. De vrijheid om je creatieve talenten te ontwikkelen. De vrijheid om te doen en te laten tegen over de vrijheid die eruit bestaat dat de staat of overheidsorganen je een aantal vrijheden garanderen. Ter beschikking stellen zonder de eis dat je ook iets wezenlijks met die vrijheden doet. Wat door geredeneerd tot de conclusie kan leiden dat deze opstelling over vrijheid de liberalen ontslaat van elk verantwoordelijkheidsgevoel en daarmee de vrijheid als maatschappelijk verschijnsel inhoudsloos maakt. Vrijheden als vrijheid van godsdienst, drukpers, vergadering, meningsuiting enz. Het zijn voorwaarden waaronder een mens zich vrijer kan voelen, minder gebonden aan regels dan zonder. Al ben ik ervan overtuigd dat alleen vrije mensen elkaar vrijwillig de vrijheid kunnen schenken.
Grondwettelijke vrijheden die alleen gegarandeerd kunnen worden binnen een democratisch bestel en in een rechtsstaat. In een parlementaire democratie, omdat alleen daarbinnen de kiezer zij het in bescheiden mate en alleen in grote lijnen invloed kan uitoefenen op de macht. Meestal alleen achteraf, door de verkiezingen te gebruiken als een oud Romeins vetorecht van het plebs of motie van wantrouwen tegen de zittende regering. De vrije rechtsorde in een soevereine rechtsstaat is nodig om te garanderen dat de regering zich aan zijn eigen beloftes tot inperking van zijn macht houdt. Het geweldsmonopolie niet tegen de eigen bevolking gebruikt. Of te voorkomen dat de regerende macht zichzelf boven de wet plaatst.
Het probleem bij positieve vrijheid is dat het vraagt om geestelijke gezondheid en een goed ontwikkeld gevoel voor rechtvaardigheid onder de gehele bevolking. Rechtvaardigheid in de zin van; ieder het zijne tot het welzijn van allen. Een vrijwel onmogelijke opgave als het begrip vrijheid wordt vertaald met wat ik noem een negatief eigenbelang. Als tegenhanger van een neutraal eigenbelang of positief eigenbelang. Een negatief eigenbelang* dat als een asociale nulsom ten koste van anderen gaat.
Toch spreekt de liberaal Berlin zo als te verwachten een voorkeur uit voor negatieve vrijheid, omdat volgens hem alleen door verlost te zijn van overheidsdwang het individu ongedwongen en bij zijn volle verstand in vrijheid kan handelen. Vanuit het wat elitaire oordeel dat positieve vrijheid sommige individuën( lees het gewone volk) er niet van weerhoudt misbruik te maken van zijn vrijheid ten koste van zichzelf. Dat tegen allerlei vormen van verslaving geen wetten of regels helpen. Terwijl de overheid hoe goed ook bedoeld niet de vrijheid heeft in te grijpen in het privéleven. Wat mij tot de slotsom brengt dat er nog het nodige mankeert aan de opvoeding en scholing van de lagere en middenklasse. Terwijl er door de nodige liberale kabinetten op onderwijs fors bezuinigd is. Zo erg dat een deel van de moderne jeugd de grondwet niet meer kunnen lezen. Terwijl vrijheid visueel niet uit te beelden valt op tik tok of Youtube.
Toch wordt een essentiële vorm van vrijheid vaak over het hoofd gezien. De vrijheid om zonder zorgen en angst gelukkig te zijn. Dat stelt bepaalde grenzen aan de vrijheid van meningsuiting. Wat me tot de uitspraak brengt; je bent als mens pas echt vrij als de mening van een ander je even lief is als die van jezelf. De vrijheid om zonder oordeel vooraf met een open geest naar elkaar te luisteren! Kom daar maar eens om in deze tijd!
Ludo
* neutraal eigenbelang; een belang dat in evenwicht is met dat van een ander. Positief eigenbelang, een belang dat alleen in het voordeel van heiligen en martelaren is om de hemel te bereiken.
* belang, een fluctuerende voorwaarde voor het gevoel dat men als mens bestaat.
